Οι υπηρεσίες της Εθνικής Υποδομής οργανώνονται σε τέσσερις ενότητες:
- Υπηρεσίες κοινωνίας ψηφιακών πόρων
- Εργαλεία και οδηγίες ανάπτυξης ψηφιακών πόρων
- Υπηρεσίες Ευρωπαϊκής Υποδομής DARIAH
- Παρατηρητήριο Ψηφιακών Ανθρωπιστικών Σπουδών
Από αυτές, οι τρεις πρώτες είναι κυρίως τεχνικές, ενώ η τελευταία αποσκοπεί στη συγκρότηση κι ενίσχυση της κοινότητας μέσω της διάχυσης τεχνογνωσίας, της πληροφόρησης, της καταγραφής και παρακολούθησης του ανθρώπινου δυναμικού.
Οι τεχνικές ενότητες υπηρεσιών αποσκοπούν στην επίτευξη και συνεχή ενδυνάμωση της κοινωνίας ψηφιακών πόρων, τη μακροπρόθεσμη διατήρηση αυτών, τη διαλειτουργικότητα δεδομένων και υπηρεσιών και την παραγωγή προστιθέμενης αξίας σε εθνικό κι ευρωπαϊκό πλαίσιο. Ως εκ τούτου, περιλαμβάνουν υπηρεσίες διαλειτουργικότητας, ψηφιακής επιμέλειας, μακροπρόθεσμης ψηφιακής διατήρησης και υπηρεσίες αποθετηρίου ή συνιστώσες τέτοιων υπηρεσιών, καθώς επίσης πρότυπα, οδηγίες κι εργαλεία για τη σύνθεσή τους. Στο μέτρο που οι υπηρεσίες αυτές είναι αρκετά γενικής και υπερτοπικής εφαρμογής μπορούν να εισφέρονται στην Ευρωπαϊκή Υποδομή DARIAH ή να μεταφέρονται και να προσαρμόζονται από τις διαθέσιμες στο πλαίσιο εκείνης. Άλλωστε, αποτελεί υποχρέωση της Εθνικής Υποδομής να παρακολουθεί τις δράσεις της Ευρωπαϊκής και να συντονίζεται, όσο είναι δυνατόν και ωφέλιμο, με εκείνες.
Εξάλλου, η ανάπτυξη των υπηρεσιών της Υποδομής λαμβάνει υπόψη και αξιοποιεί στο μέγιστο βαθμό τα αποτελέσματα των ερευνητικών και αναπτυξιακών δράσεων που λαμβάνουν χώρα σε εξειδικευμένους φορείς του δικτύου με υψηλή τεχνογνωσία. Ως εκ τούτου, οι υπηρεσίες της Υποδομής προδιαγράφονται με τέτοιο τρόπο ώστε να μπορούν να αξιοποιήσουν ενεργητικά την πλαισίωση αυτή από τους εν λόγω φορείς, οι οποίοι παράγουν συστήματα και υπηρεσίες διαλειτουργικότητας, επιμέλειας, διατήρησης και αποθετηρίου.
Στο παρακάτω σχήμα εμφανίζεται η ως άνω αρχιτεκτονική και πλαισίωση της Υποδομής.
1. Υπηρεσίες κοινωνίας ψηφιακών πόρων
Στόχος αυτής της δράσης είναι η μελέτη, δημιουργία και διαχείριση μητρώων μεταδεδομένων για συλλογές που αφορούν στις ανθρωπιστικές επιστήμες και αναπτύσσονται από ελληνικούς φορείς. Αντικείμενο της δράσης είναι η συσσώρευση μεταδεδομένων από συλλογές καθώς και η συσσώρευση των αντίστοιχων σχημάτων τους σε ένα ενιαίο μητρώο που θα λειτουργεί για τη διασφάλιση της διαλειτουργικότητας μεταξύ των αντίστοιχων εφαρμογών και συστημάτων που παρέχουν σχετικές υπηρεσίες πληροφόρησης.
Τα μητρώα σχημάτων μεταδεδομένων αποτελούν βασικά εργαλεία διαλειτουργικότητας για συστήματα και υπηρεσίες πληροφόρησης μιας θεματικής περιοχής. Σκοπός τους είναι η παροχή όλων των στοιχείων μεταδεδομένων που χρησιμοποιούν συναφείς συλλογές, έτσι ώστε η δημιουργία σχημάτων μεταδεδομένων για (νέες) συναφείς εφαρμογές (application profiles) να καθίσταται εύκολη και κυρίως να βασίζεται στην πρότερη εμπειρία και τα λεξιλόγια των στοιχείων μεταδεδομένων μαζί με τους αντίστοιχους κανόνες σύνταξης που τα διέπουν. Σε ένα μητρώο σχημάτων μεταδεδομένων υπάρχουν: (α) αναλυτική περιγραφή όλων των σχημάτων μεταδεδομένων που φιλοξενεί με την τεκμηρίωση της σύνταξης και της σημασιολογίας των στοιχείων τους, (β) οδηγίες χρήσης του κάθε στοιχείου του κάθε σχήματος, (γ) οδηγίες για την ανάπτυξη προφίλ εφαρμογής και (δ) μηχανισμοί αντιστοίχισης από ένα σχήμα σε ένα άλλο ή σε άλλα σχήματα ή οντολογίες αναφοράς [π.χ. Dublin Core, MODS, Europeana Data Model (EDM), CIDOC CRM]. Στην Εθνική Υποδομή ακολουθούνται τα πρότυπα για την ανάπτυξη και διαχείριση μητρώων μεταδεδομένων και τις αντίστοιχες υπηρεσίες που παρέχουν τα μητρώα αυτά (ISO 11179 και ISO 15000-3).
Η δράση περιλαμβάνει τις εξής επιμέρους ενέργειες:
1.1 Μητρώο πηγών δεδομένων, φορέων και προσώπων
Το μητρώο πηγών δεδομένων, φορέων και προσώπων αποτελεί τον κατάλογο των συλλογών και είναι αναπόσπαστο μέρος του μητρώου μεταδεδομένων. Ο κατάλογος συλλογών υλοποιείται με χρήση του συστήματος επιμέλειας πόρων (βλ. Υπηρεσίες Ευρωπαϊκής Υποδομής DARIAH).
1.2 Μητρώο μεταδεδομένων
Συγκεκριμένα, αναπτύσσονται κατάλογοι μεταδεδομένων για τις ακόλουθες γνωστικές περιοχές:
- Ανθρωπολογία και Εθνολογία
- Αρχαιολογία
- Κλασικές σπουδές
- Ιστορία
- Ιστορία και Φιλοσοφία των Επιστημών
- Λογοτεχνία
- Γλωσσολογία
- Φιλοσοφία
- Θεατρολογία
- Μουσική και Μουσικολογία
- Βυζαντινές Σπουδές
- Τέχνη και Ιστορία της Τέχνης
1.3 Μητρώο οντολογιών και ορολογιών
Από την άλλη πλευρά, τα λεξιλόγια αποτελούν μια δομημένη συλλογή της ορολογίας που χρησιμοποιούν οι κοινότητες για την τεκμηρίωση και ευρετηρίαση πόρων με καθιερωμένους (κοινά αποδεκτούς και με ενιαίο τρόπο συντεταγμένους) όρους. Τα λεξιλόγια που αναπτύσσονται αφορούν στις γνωστικές περιοχές οι οποίες απαριθμούνται και στο μητρώο μεταδεδομένων. Τα λεξιλόγια κωδικοποιούνται σε κατάλληλα πρότυπα του σημασιολογικού ιστού όπως το Simple Knowledge Organization System (SKOS). Η κατάθεση των λεξιλογίων από τους κατόχους τους θα γίνεται στο πληροφοριακό σύστημα επιμέλειας πόρων.
1.4 Μητρώο λογισμικών
2. Εργαλεία και οδηγίες ανάπτυξης ψηφιακών πόρων
Η δράση περιλαμβάνει τις εξής επιμέρους ενέργειες:
2.1 Ανάπτυξη συλλογών δεδομένων
2.2 Ανάπτυξη μεταδεδομένων
2.3 Διασφάλιση ποιότητας μεταδεδομένων
- Πληρότητα: Αυτό το κριτήριο αναφέρεται στο κατά πόσο παράγονται μεταδεδομένα για τα στοιχεία ενός σχήματος μεταδεδομένων. Για το κριτήριο αυτό έχουν προταθεί κυρίως τυπικά μαθηματικά μοντέλα και αλγόριθμοι υπολογισμού της κάλυψης των στοιχείων ενός σχήματος από τους παραγωγούς των μεταδεδομένων μιας συλλογής ψηφιακών πόρων.
- Ακρίβεια: Με το κριτήριο αυτό διερευνάται το ερώτημα αν τα μεταδεδομένα για έναν πόρο ή μια συλλογή πράγματι περιγράφουν επαρκώς τον πόρο ή τη συλλογή και δεν παρουσιάζουν σφάλματα. Οι μέθοδοι που σχετίζονται με τη διερεύνηση αυτού του κριτηρίου είναι κυρίως χρηστοκεντρικές (δηλ. βασίζονται σε έρευνες χρηστών) και δευτερευόντως βασίζονται σε τυπικά μοντέλα.
- Καταλληλότητα: Με το κριτήριο αυτό ελέγχεται γενικά το κατά πόσο ένα σχήμα μεταδεδομένων που χρησιμοποιείται για μια συλλογή ψηφιακών πόρων θεωρείται κατάλληλο για την περιγραφή τους. Το κριτήριο αυτό συγκεφαλαιώνει θέματα πληρότητας και ακρίβειας και οι μέθοδοι που σχετίζονται με τη διερεύνησή του είναι κυρίως χρηστοκεντρικές.
- Προσβασιμότητα: Το κριτήριο αυτό αναφέρεται στη σχέση ενός σχήματος μεταδεδομένων που χρησιμοποιείται από μια ψηφιακή συλλογή με το σύστημα διεπαφής που τη φιλοξενεί. Το βασικό ερώτημα που διερευνά αυτό το κριτήριο είναι κατά πόσο το σύστημα διεπαφής δίνει τη δυνατότητα πρόσβασης στα αντίστοιχα μεταδεδομένα. Οι μέθοδοι που διερευνούν αυτό το κριτήριο σχετίζονται με το γνωστικό πεδίο της ευχρηστίας.
2.4 Ανάπτυξη λεξιλογίων
2.5 Πρότυπα και καλές πρακτικές
H δραστηριότητα αυτή περιλαμβάνει επίσης τη μελέτη και διαμόρφωση συνθηκών για τη διευκόλυνση της πρόσβασης σε ερευνητικά δεδομένα και της χρήσης αυτών για εκπαιδευτικούς σκοπούς, πρωτίστως -αλλά όχι αποκλειστικώς-, στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Επίσης προβλέπει τη διάθεση πόρων της υποδομής σε εκπαιδευτικά ιδρύματα για την εκπαίδευση και εξάσκηση των φοιτητών τους στα πεδία των Ψηφιακών Ανθρωπιστικών Σπουδών με κατάλληλες άδειες.
2.6 Διαχείριση πνευματικών δικαιωμάτων
2.7 Ανάπτυξη ανθρωπίνων πόρων
1. Σεμινάρια κατάρτισης επαγγελματιών
Ένας από τους πολλαπλούς τρόπους με τους οποίους η Εθνική Υποδομή αξιοποιεί τη γνώση και την εμπειρία που συγκεντρώνεται μέσω των μελών του ΔΥΑΣ είναι και η κατάρτιση επαγγελματιών στο χώρο του πολιτισμού μέσω σεμιναρίων. Οι θεματικές περιοχές ποικίλλουν και περιλαμβάνουν τόσο τεχνολογικά θέματα όσο και θέματα που αφορούν σύγχρονες πρακτικές και εξελίξεις στο χώρο των ανθρωπιστικών επιστημών.
2. Συναντήσεις εργασίας
Η ανάπτυξη της ψηφιακής τεχνολογίας στο χώρο των ανθρωπιστικών επιστημών έχει επανακαθορίσει την ερευνητική πρακτική στις επιστήμες αυτές. Η συγκεκριμένη δράση στοχεύει στη συστηματική κατάρτιση των νέων επιστημόνων των ανθρωπιστικών σπουδών στις υπηρεσίες της υποδομής μέσω συναντήσεων εργασίας (workshops), οι οποίες επίσης συμβάλλουν στη διαμόρφωση της κοινότητας των ψηφιακών ανθρωπιστικών σπουδών, βασική προϋπόθεση για τη μακροπρόθεσμη ανάπτυξη του πεδίου στη χώρα μας. Ήδη το DARIAH-GR διοργανώνει στις 30 Μαΐου Εισαγωγικό Σεμινάριο στις Ψηφιακές Ανθρωπιστικές Επιστήμες με την υποστήριξη της EADH (European Association for Digital Humanities).
2.8 Διαχείριση περιεχομένου/αποθετήρια
1. Οδηγίες για διαχείριση περιεχομένου, ανάπτυξη αποθετηρίων και μακροπρόθεσμη διατήρηση
Η επιλογή και ανάπτυξη ενός αποθετηρίου αποτελεί πλέον την πρώτη ενέργεια ενός φορέα–μέλους του ΔΥΑΣ. Η πληθώρα τέτοιων συστημάτων, τα οποία έχουν πάρα πολλά χαρακτηριστικά και χρησιμοποιούν πολλές τεχνολογίες, καθιστά την ανάπτυξη και χρήση τους όχι και τόσο προφανή. Σκοπός της δράσης αυτής είναι η επιλογή των πιο αξιόπιστων τέτοιων συστημάτων αποθετηρίων, με έμφαση στη μακροπρόθεσμη διατήρηση, και η υποστήριξή τους μέσω οδηγιών/παραδειγμάτων.
2. Λογισμικά συστήματα για μικρούς χρήστες και περιορισμένες χρήσεις
Πολλοί φορείς, οι οποίοι θα θέλανε να συμμετάσχουν στο ΔΥΑΣ, μπορεί να μην έχουν τους πόρους ή/και τις τεχνολογικές δυνατότητες να αναπτύξουν λογισμικά συστήματα (ακόμη και η χρήση έτοιμων out-of-the-box λύσεων δεν είναι τόσο προφανής). Σκοπός της δράσης αυτής είναι η ανάπτυξη και διάθεση λογισμικών συστημάτων έτοιμων προς χρήση (είτε μέσω της εύκολης ανάπτυξης/χρήσης τους είτε μέσω υπηρεσιών cloud) για χρήστες χωρίς πόρους και με ελάχιστες γνώσεις. Τα λογισμικά αυτά θα κάνουν χρήση των προτύπων που θα αναπτυχθούν στο δίκτυο.
3. Ανάπτυξη διαδικασιών πιστοποίησης
Οι παραπάνω δράσεις συμπληρώνονται με τη δημιουργία μιας υπηρεσίας πιστοποίησης της συμμόρφωσης κατά τη συγκρότηση συλλογών δεδομένων και μεταδεδομένων καθώς και ψηφιακών υπηρεσιών προς τις οδηγίες και τις καλές πρακτικές που εκδίδει το δίκτυο ΔΥΑΣ ή το DARIAH, ή και προς άλλα διεθνή πρότυπα και οδηγίες που θα έχουν υιοθετηθεί από αυτά. Η εν λόγω πιστοποίηση αναμένεται ότι θα προάγει τη διάθεση ψηφιακών πόρων για ερευνητικές κι επαγγελματικές χρήσεις, καθώς και σχετικών ψηφιακών υπηρεσιών, και θα συμβάλλει στη δημιουργία συνθηκών κανονικότητας και στην ωρίμαση του χώρου.
3. Υπηρεσίες Ευρωπαϊκής Υποδομής DARIAH
Η δράση περιλαμβάνει τις εξής επιμέρους ενέργειες:
3.1 Συντονισμός με δραστηριότητες της Ευρωπαϊκής Υποδομής DARIAH
VCC1: e-Infrastructure
Το VCC1 είναι υπεύθυνο για την κατασκευή της τεχνολογικής βάσης των υπηρεσιών του DARIAH. Επιτρέπει τη δημιουργία κι ενσωμάτωση στην Υποδομή μητρώων, βάσεων δεδομένων και υπηρεσιών. Παρέχει δυνατότητες συνεργασιών μεταξύ των ερευνητών με τη χρήση σύγχρονων τεχνολογιών και αλληλεπίδρασης με ακαδημαϊκούς φορείς.
VCC2: Research and Education Liaison
Το VCC2 έχει ως στόχο την κατανόηση των πρακτικών των ερευνητών, την εύρεση νέων, χρήσιμων και συναφών υπηρεσιών και τη διάχυση της γνώσης αυτής στο σύνολο της ερευνητικής κοινότητας.
VCC3: Διαχείριση ερευνητικού/ακαδημαϊκού περιεχομένου
Στόχος του VCC3 είναι η μελέτη του κύκλου ζωής του περιεχομένου από τη στιγμή της δημιουργίας, της επιμέλειας και της διάχυσης αυτού μέχρι την ανεύρεσή του με σκοπό την επαναχρησιμοποίησή του. Ως εκ τούτου, το VCC3 θα εμπλακεί σε θέματα παράστασης και διαχείρισης των δεδομένων καθώς επίσης και διαχείρισης των σχετικών νομικών και διαδικαστικών ζητημάτων.
VCC4: Διάδοση, επιπτώσεις και προβολή
Ο στόχος του VCC4 είναι η διάδοση του έργου του DARIAH, η αξιολόγηση των επιπτώσεων αυτού στην έρευνα και η μέτρηση της προστιθέμενης αξίας που δημιουργεί, καθώς και η προβολή του σε ένα ευρύ κοινό ενδιαφερομένων μερών (stakeholders).
3.2 Διαχείριση της πρόσβασης σε όλες τις υπηρεσίες DARIAH
4. Παρατηρητήριο Ψηφιακών Ανθρωπιστικών Σπουδών
Στο πλαίσιο του έργου και για την επιτυχία των στόχων του θα δημιουργηθεί Παρατηρητήριο Ψηφιακών Ανθρωπιστικών Σπουδών το οποίο θα αναπτύξει τις ακόλουθες δραστηριότητες:
— Συλλογή και αξιολόγηση ποσοτικών και ποιοτικών δεδομένων που αφορούν στη μελέτη και τις εξελίξεις στο πεδίο των Ψηφιακών Ανθρωπιστικών Σπουδών.
— Ανάλυση στοιχείων που έχουν συλλεχθεί στο Παρατηρητήριο είτε με πρωτογενή έρευνα και μελέτες είτε είναι διαθέσιμα μέσω συνεργαζόμενων φορέων.
— Παρακολούθηση και υποστήριξη της εξέλιξης του κλάδου των Ψηφιακών Ανθρωπιστικών Σπουδών τόσο στην Ελλάδα όσο και το εξωτερικό.
— Δημιουργία ομάδων εργασίας και σύνθεση απόψεων με φορείς, κοινωνικούς εταίρους, ειδικούς επιστήμονες, ερευνητές, ανεξάρτητες αρχές και άλλα ενδιαφερόμενα φυσικά ή νομικά πρόσωπα.
— Αναζήτηση, καταγραφή και συνεισφορά στην παρουσίαση και μεταφορά βέλτιστων πρακτικών από την Ελλάδα και το εξωτερικό, ιδιαίτερα από χώρες που έχουν σημειώσει σημαντική πρόοδο στο πεδίο των Ψηφιακών Ανθρωπιστικών Σπουδών.
— Ανάπτυξη μαθησιακών πόρων και οργάνωση δράσεων εκπαίδευσης και κατάρτισης, τόσο συμβατικών όσο και εξ αποστάσεως, για τις δυνατότητες, τις μεθόδους και τα εργαλεία των ψηφιακών ανθρωπιστικών σπουδών.
— Ενίσχυση με κάθε τρόπο της γόνιμης χρήσης των ψηφιακών τεχνολογιών προς όφελος της έρευνας και της αναπαραγωγής της γνώσης στο πεδίο των ανθρωπιστικών επιστημών.
— Διάχυση της γνώσης από τα παραπάνω στις εντός Ελλάδος ενδιαφερόμενες κοινότητες.
— Εκπροσώπηση της χώρας με ενεργό συμμετοχή στα αντίστοιχα ευρωπαϊκά και διεθνή workshops και fora.
— Ευαισθητοποίηση της κοινότητας των ερευνητών των ανθρωπιστικών επιστημών στη χρήση της ερευνητικής υποδομής.
Στο πλαίσιο των δραστηριοτήτων του Παρατηρητηρίου:
— διοργανώνονται εκδηλώσεις που αποσκοπούν στη διάχυση, ενημέρωση, ανταλλαγή απόψεων και παρουσίαση εξελίξεων του πεδίου, οι οποίες έχουν τη μορφή σεμιναρίων, συναντήσεων εργασίας (workshops) και ομάδων προβληματισμού (think tanks)
— θα συγκροτηθεί βάση δεδομένων, διαθέσιμη on-line, που θα συγκεντρώνει και θα διαθέτει το σύνολο των πληροφοριών, πόρων, μελετών, κ.ο.κ. τις οποίες θα συγκεντρώνει και θα δημιουργεί το Παρατηρητήριο.
— διατίθενται απο την παρούσα δικτυακή πύλη όλες οι υπηρεσίες του δικτύου, γνωστοποιείται το έργο του, δημοσιεύονται κείμενα και διευκολύνεται η επικοινωνία των εταίρων και της κοινότητας.
